Đôi chút về họa sĩ Cù Nguyễn...
Hình 01. Chân dung họa sĩ Cù Nguyễn qua đôi bàn tay của họa sĩ Đặng Hoài Nam.
Hình 02. HS. Cù Nguyễn qua nét phác của họa sĩ Uyên Huy.
Hình 03. HS. Cù Nguyễn trong Niên Giám Văn Nghệ Sĩ. Do PQVK Đặc trách Văn Hóa phát hành năm 1970.
Họa sĩ Cù Nguyễn. Tên Khai sinh. Nguyễn Niệm.
Sinh năm: 1938. Tại Hội An. Tự học hội họa từ năm 1957. Bản tính khiêm tốn ít lời,
dốc lòng vì bạn bè. Có lẽ nhờ thế mà anh được rất nhiều bạn bè trong giới văn
nghệ sĩ có tên tuổi yêu mến như: Nhạc sĩ Trịnh công Sơn, Giáo sư Hán học Đinh Tấn Dung, Nhà
văn Dương Nghiễm Mậu, nữ văn sĩ Nhã Ca, nhà thơ Tô Thùy Yên, Họa sĩ sân khấu Đặng
Hoài Nam...v..v... cùng nhiều thành viên trong Hội Họa Sĩ Trẻ và nhiều hơn thế nữa.... ( Anh đã từng bán chiếc huy chương vàng mà anh đoạt được năm 1961, để giúp bạn là một nữ văn sĩ rất nổi tiếng trước 1975. Khi đó chiếc Huy chương đúc bằng vàng thật. Sau năm 1961 Huy chương chỉ mạ, không còn đúc bằng vàng thật nữa ).
Sau khi đất nước bị chia cắt bởi Hiệp định Geneve (1954). Miền Nam Việt Nam đã quyết định mở cửa đổi mới. Với mong muốn toàn xã hội được tiếp cận luồng gió văn minh – văn hóa cấp tiến trên thế giới, hầu bắt kịp đà tiến hóa của nhân loại… Một giai đoạn có thể xem là nền móng của sự phát triển toàn diện ở miền Nam sau hiệp định Geneve.
Họa sĩ Cù Nguyễn đoạt giải Huy Chương Vàng Hội Họa Mùa Xuân. Năm Tân Sửu ( 1961 ). (Sau họa sĩ Văn Đen một năm). Huy chương Đồng. Hội Hoa Mùa Xuân Năm 1964 ( Theo lời HS. Cù Nguyễn năm 1964 này không có ai đoạt Huy Chương Vàng. Trịnh Cung và Âu Như Thuy đoạt Huy Chương Bạc ). Nằm trong thời kỳ văn hóa nghệ thuật đang trên đà thay da đổi thịt này. Một thời điểm mà xã hội đòi hỏi mọi người phải có sự nỗ lực cách tân trong lãnh vực của mình. Trong tranh của họa sĩ Cù Nguyễn khi này một phần nào đã đáp ứng được sự đòi hỏi khắt khe đó nên nó đã giúp cho anh đạt được thành quả rất đáng trân trọng trong lãnh vực hội họa. Một lãnh vực mà anh luôn khát khao đam mê và đeo đuổi. Nhìn chung, đây là một dấu hiệu đáng mừng, đáng khích lệ. Nó cho thấy có sự nhạy bén, chịu tìm tòi và tích cực đổi mới của thế hệ bắt đầu dấn thân vào đời, muốn thể hiện chính mình, muốn vươn tới vươn xa, vượt qua những rào cản khuôn phép thủ cựu trì trệ bấy lâu nay...
Hình 04. Tác phẩm đoạt Huy Chương Vàng năm 1961 của họa sĩ Cù Nguyễn.
Hình 05. Báo chí đưa tin trên trang nhất về HS Cù Nguyễn bên tác phẩm.
Hình 06. Chứng thư đoạt Huy chương Vàng 1961, cấp cho HS. Cù Nguyễn.
(Bản photocopy )
Chụp lại qua ảnh chụp. Chiếc Huy chương Vàng và chứng thư đoạt giải Hội Họa Mùa Xuân năm 1961 của họa sĩ Cù Nguyễn.
Hình 07. Chứng thư đoạt Huy Chương Đồng 1964, cấp cho HS. Cù Nguyễn. ( Theo lời Cù Nguyễn năm này không có Huy chương Vàng. Trịnh Cung Huy chương Bạc...).
( Bản photocopy )
Họa sĩ Cù Nguyễn được xem là một thành viên trụ cột tích cực trong giai đoạn khơi nguồn cho việc thành lập ra Hội Họa Sĩ Trẻ tại miền Nam Việt Nam trước năm 1975. Trả lời phỏng vấn của Phan Nhiên Hạo. Họa sĩ Trịnh Cung cho biết:
“ …. Ngy Cao Uyên là họa sĩ nổi tiếng lúc bấy giờ và ông Nguyễn Tấn Hồng là một trí thức yêu hội họa, cũng là Bộ trưởng Bộ Thanh Niên, đóng vai mạnh thường quân. Theo trí nhớ của hoạ sĩ Cù Nguyễn, cuộc họp ban đầu để bàn về việc lập hội gồm có: bác sĩ Nguyễn Tấn Hồng, các hoạ sĩ Ngy Cao Uyên, Vị Ý, Cù Nguyễn, Âu Như Thụy và nhạc sĩ Phạm Duy. Thế nhưng khi họp để chính thức thành lập hội tại nhà bác sĩ Nguyễn Tấn Hồng trên đường Phan Thanh Giản, Quận 3, Sài Gòn, ngoài ông Nguyễn Tấn Hồng chỉ có chúng tôi gồm có các họa sĩ và điêu khắc gia: Ngy Cao Uyên, Hiếu Đệ, Cù Nguyễn, Nguyễn Trung, Nghiêu Đề, Nguyễn Phước, Nguyễn Lâm, Mai Chững, Đinh Cường, Hồ Thành Đức và tôi. Lúc đó là tháng 11 năm 1966. ( Họa sĩ Trịnh Cung )”.
( Ghi chú: Hội Họa Sĩ Trẻ ra đời Tháng 11 năm 1966 )
Với họa sĩ Cù Nguyễn ngoài niềm đam mê hội họa, anh mơ ước có một cuộc sống thầm lặng yên bình, an nhiên tự tại là mãn nguyện.… Chính vì quan niệm sống như thế nên anh có phần hạn chế trong việc sinh hoạt cộng đồng. Cá tính hướng nội này khiến cho tên tuổi của anh bị bó lại, không sôi nổi ồn ào như những họa sĩ cùng tranh lứa có thành quả không được như anh...
Vào thời bao cấp anh cũng đã lặng lẽ cùng vợ bán sách báo cũ ở đường Đặng thị Nhu. Quận I, để mưu cầu cho cuộc sống. Anh thổ lộ. “ Không tác phẩm nào vượt qua tác phẩm gia đình ”… Anh chỉ quay lại hoạt động hội họa sau khi kinh tế gia đình đã có phần dễ thở... Hành trình kế tục luôn là niềm say mê hội họa song song với nhịp sống gia đình, không có chuyện bên trọng bên khinh và anh cũng xem đó là một cách thể hiện sự kính trọng với người vợ yêu quý… Anh thường khoe là mình rất may mắn khi có một người vợ quán xuyến chịu thương chịu khó, cả đời tận tụy vì chồng con nên mới có thời gian để thỏa mãn nỗi đam mê về hội họa của mình. Với HS. Cù Nguyễn thế là quá đủ... Cuộc đời và xã hội đó là chuyện muôn thuở vướng vào chỉ rước thêm sự phiền lụy thị phi và " Càng cao danh vọng, càng dầy gian nan ".
Hình 08. HS. Cù Nguyễn. Suối tóc. Lụa. Cỡ 58cm x 80cm. Chữ ký góc phải dưới.
Hình 09 . HS. Cù Nguyễn. Miền diễm ảo. Màu nước. Cỡ: 39cm x 37cm. Chữ ký góc phải dưới.
Hình 10 . HS. Cù Nguyễn. Xuân và tuổi thơ. Màu nước. Cỡ: 37cm x 39cm. Chữ ký góc phải dưới.
Hình 11. Cù Nguyễn. Phù vân - Trăng & Hoa. Màu nước/ giấy. Kích thước: 37cm x 52cm. Chữ ký góc trái dưới.
Có một cái gì đó cuốn hút khi nhìn vào tranh họa sĩ Cù Nguyễn. Không phải ở cái nhìn trực cảm mướt mát ban đầu… Mà là những hình thể kỳ ảo dị dạng, đa sắc đa chiều của sự vật thực tại đã được quán thu và chuyển hóa, định dạng bởi lăng kính tâm thức rung cảm nghệ thuật nội tại của họa sĩ Cù Nguyễn mà cấu thành. Không gây cảm súc trực quan nhưng luôn khơi gợi được sự lắng đọng thâm trầm đầy ảo thị khi tiệm cận… Tranh của Cù Nguyễn cũng cho thấy ở đó cả là một sự dàn trải chăm chút và cẩn trọng bởi sự chủ động tư duy hội họa cùng bản lĩnh chứ không phải ở những khoảnh khắc vung tay vô tình mà có... Anh đã tạo được nét riêng cho mình, khó mà nhầm lẫn với tranh của ai khác...
Xem tranh của họa sĩ Cù Nguyễn nó đòi hỏi ở người thưởng ngoạn phải có tâm thức tĩnh lặng và kiên nhẫn. Phải soi kỹ từng tấc vuông trên mặt bằng cá biệt của anh mới cảm thụ hết được những tinh túy nằm trong từng nhát cọ hoặc những gam màu đậm - chắc trầm mặc, chau chuốt cẩn trọng phong phú và trân quý mà anh đã dày công bố cục gắn kết từ những thành tố đa sắc, đa góc cạnh, cào xoắn cục bộ nổi cộm hoặc mịn màng giao thoa cùng nhau biến thành những chủ thể đầy ẩn dụ gói ghém trong hình thái trừu tượng nổi trôi bồng bềnh giữa vùng miền phông nền độc - đa sắc mênh mang trào dâng nỗi niềm, ẩn chứa đầy những sự trì kéo thúc phược nơi cõi người ta... Và cũng cần đào sâu vào khả năng diễn đạt bằng ngôn ngữ đường nét và màu sắc. Rất có thể khi ta nhìn vào mảng hình họa của họa sĩ Cù Nguyễn vào những giai đoạn sau này mà cho rằng Cù Nguyễn có phần yếu về mảng hình họa nên đã biến thể qua hình thái trừu tượng để che dấu khuyết điểm của mình. Điều này sẽ rất đúng với những ai chưa nắm bắt về quá trình phát triển nghề nghiệp của anh. Nó cũng dễ hiểu vì những tác phẩm thời sơ khai của anh đã không thể dễ tìm thấy trên họa trường. Do đó mà sự hiểu lầm đáng tiếc này đã xảy ra. Nhưng cũng rất may, gia đình của Cù Nguyễn vẫn còn lưu giữ được một số ảnh chụp lúc xưa và trong những ảnh chụp này có đôi bức đã giúp cho ta thấy được sự vững vàng của anh trong mảng hình họa chứ không yếu kém như một số người vẫn tưởng. Ở phần giới thiệu về những tác phẩm đầu đời của họa sĩ Cù Nguyễn trong bài này. Người viết có đưa lên hai bức ảnh chụp do anh thực hiện bằng lối vẽ chân dung. Một bức chân dung em bé bên cạnh tác phẩm được thể hiện qua lối vẽ truyền thần (Vẽ trực tiếp với người mẫu ngồi trước mặt). Một bức vẽ cô gái tuổi trăng tròn đeo băng-đô trắng vẽ bằng sơn dầu. Xét về mặt vẽ chân dung tả thực. Hai bức này ít nhiều gì nó cũng minh chứng cho chúng ta thấy được kỹ năng hình họa được phô diễn rất chuẩn mực và đã xóa tan đi nỗi nghi ngờ về sự yếu kém hình họa của họa sĩ Cù Nguyễn. Như vậy. Ta có thể nói rằng họa sĩ Cù Nguyễn thích dùng lối phá cách theo tư duy trừu tượng nội tâm để diễn đạt hình thái sự vật trong tác phẩm của mình. Chứ không phải anh không thể mô tả chúng đúng với nhãn quan thực tại quy nạp. Tranh của anh thoạt nhìn nó đầy vẻ góc cạnh, cuồng quái lạ lẫm. Dẫu vậy khi ngắm nhìn thật kỹ mới thấy được sự ảo diệu của sự pha trộn giữa hai luồng tư duy Đông Tây. Có nghĩa là: Dù hình thể có cuồng quái có như thế nào đi chăng nữa. Nó vẫn luôn nằm trong cái lý của sự vật...
Những tác phẩm của họa sĩ Cù Nguyễn phát sinnh từ nội tại biến thể qua tư duy bay bổng để rồi thoát ra trên mặt bố bằng bàn tay điêu luyện có chủ tâm. Ở đó cả là một sự chăm chút, chắt lọc và chau chuốt đến từng phân vuông. Nhất là về phần màu sắc. Một bản hòa âm sắc độ đĩnh đạc trên từng tác phẩm rất là Cù Nguyễn. Ta chịu khó quan sát kỹ đến phần phông nền và chữ ký của Cù Nguyễn trên mỗi tác phẩm. Nó sẽ nói lên tất cả. Ta có thể nói là không hiểu Cù Nguyễn vẽ gì. Chứ không thể nói Cù Nguyễn làm việc hời hợt cẩu thả...
Một sự canh tân trong hội họa đã được họa sĩ Cù Nguyễn phát triển ngay từ đầu thập niên 60/TK 20. Có thể nói là khá sớm với miền Nam khi đó. Và điều này đã dẫn đến chiếc huy chương vàng năm 1961 của họa sĩ Cù Nguyễn là vậy...
Hình 12. HS. Cù Nguyễn. Tây Nguyên Lễ Hội. Sơn dầu/ bố. Cỡ: 133cm x 109cm. Chữ ký góc trái dưới.
Hình 13. HS. Cù Nguyễn. Đêm trắng. Sơn dầu/ bố. Cỡ: 75cm x 60cm. Chữ ký góc phải dưới.
Hình 14. HS. Cù Nguyễn. Bướm mơ. Sơn dầu/ bố. Cỡ: 80cm x 65cm. Chữ ký góc trái dưới.
Hình 15. HS. Cù Nguyễn. Rối nước. Sơn dầu/ bố. Cỡ: 135cm x 107cm. Chữ ký góc phải dưới.
Hình 16. HS. Cù Nguyễn. Chim chuyền. Sơn dầu/ bố. Cỡ: 80cm x 65cm. Chữ ký góc trái dưới.
Hình 17. Cù Nguyễn. Thu Vàng. Sơn dầu/ bố. Kích thước: 65cm x 80cm. Năm vẽ: 1997. Chữ ký mé phải giữa.
Hình 18. HS. Cù Nguyễn. Chim có tổ. Sơn dầu/ bố. Cỡ: 134cm x 109cm. Chữ ký góc trái dưới.
Hình 19. HS. Cù Nguyễn. Suối Trăng. Sơn dầu/ bố. Cỡ: 130cm x 100cm. Chữ ký mé trái dưới.
Với hình họa vô thể trong tác phẩm. Họa sĩ Cù Nguyễn gợi cho ta thấy một bản luân vũ dưới ánh trăng của vạn vật... Nào là... Cỏ lá, chim hoa, sóng nước và giống loài thủy sinh, phiêu sinh...v...v... đang quay cuồng...
Cũng rất khó khi ta muốn sắp xếp
cho họa sĩ Cù Nguyễn vào một trường phái hội họa nhất định nào đó khi mà cả rừng
trường phái nở rộ trên mặt phẳng nghệ thuật thế giới. Có lẽ phần này chúng ta nên dành riêng cho những nhà nghiên cứu và phê bình. Còn với người yêu thích nghệ thuật hội họa trong xã hội thì có phần đơn giản hơn. Có nghĩa là ngoài sự hiểu biết hạn chế về chuyên môn còn lại trong họ là niềm đam mê cháy bỏng và thích sưu tập. Chính điều này đôi khi dẫn đến chuyện đọc và hiểu tác phẩm hội họa không kinh qua phần kinh điển trường lớp mà chỉ là sự cuốn hút bởi cung bậc cảm thụ thị súc nhất thời, của bản năng hoặc do thị hiếu cá tính trí tri lúc quán thu trực
diện bản thể tác phẩm mà nên...
Cái muốn nói trong tranh của họa sĩ Cù Nguyễn là nó phản ánh triết lý
nhân sinh tích cực chứ không hề khơi gợi sự yếm thế hay bi lụy… Tranh của Cù
Nguyễn là thế… Như những đợt sóng ngầm luôn cuồng nhiệt trong tĩnh lặng của biển
cả. Phải là sự chậm rãi và trí tri mới thấy có cái gì đó đối với những ai muốn
cảm thụ. Giống như phải tích cực khơi dậy những gì ẩn chứa trong tác phẩm của
anh, ta mới hiểu những gì anh muốn thổ lộ… Tranh Cù Nguyễn là vậy… Không thể cỡi
ngựa xem hoa mà được.
MỘT SỐ TÁC PHẨM CỦA HỌA SĨ CÙ NGUYỄN THỜI KỲ ĐẦU CÒN SÓT LẠI QUA ẢNH CHỤP.
HỌA SĨ CÙ NGUYỄN VÀ BẠN BÈ.
Để nói về quá trình hoạt động nghệ thuật của họa sĩ Cù Nguyễn trên họa trường sau 1975 cũng không thấy là bao nhiêu. Thời vàng son lẫy lừng đã đi vào quá khứ, hiện tại là cuộc sống khó khăn cùng với bản tính khiêm tốn khiến anh càng thêm co lại. " Cái khó nó bó cái khôn ". Anh tránh né cộng đồng, tìm vui trong vỏ ốc hội họa, không gian giao tiếp cùng bạn bè có phần hạn chế khiến cho mọi người ít biết đến... Nghĩ thì vậy. Thực tế họa sĩ Cù Nguyễn vẫn có nhiều người hâm mộ, bạn bè thân thiết quan tâm đến anh... Trong đó có nhà biên khảo Khổng Đức ( Đinh Tấn Dung ) đã có đôi giòng nhận định về giòng tranh của anh nhân kỳ triển lãm cá nhân năm 2012 với chủ đề " Hướng tới tương Lai ".
Triển lãm tranh của Hóa sĩ Cù Nguyễn năm 2012
Nhà Hán học, biên khảo Đinh tấn Dung đã có nói về họa sĩ Cù Nguyễn:
" ... là loại tranh không hình tượng (non-figuratif), giống như tranh trừu tượng mà không mang dấu ấn gì của trường phái nầy; có thể nói đó là kết tinh của hơn 50 năm sống lăn lóc trong nghệ thuật. Cù Nguyễn cũng từng thổ lộ là không học, không chịu ảnh hưởng của trường phái hội họa nào, mà chỉ tự học hỏi, tự tìm tòi với sự đam mê của bản thân. Điều này quá rõ Cù Nguyễn luôn luôn cố tạo dựng cho mình một bản sắc, một đường lối riêng biệt, nên từ năm 1961, lúc mới ngoài 20 tuổi Cù Nguyễn đã đạt được huy chương vàng về hội họa giữa Sàigòn hoa lệ này. Tuy nhiên vẫn không lạc ra ngoài cái quỉ đạo trào lưu tiến hóa của nhân loại là quay về với nội tại, với tâm linh, xa rời cái thực trạng ngoại hình đầy bụi bặm phũ phàng của thiên nhiên; không sao chép thiên nhiên như một đối tượng, mà chỉ quan sát, quán thông, khế hợp với nó để moi sâu, lột trần, thu hút cái bản chất thực tại tiềm ẩn trong đó. Vì vậy có thể nói nghệ thuật của Cù Nguyễn là nghệ thuật thuần túy – nghệ thuật phát sinh chân lý – nghệ thuật được mở rộng với cảm tính, với tự do, phát huy đến tận cội ngưồn thực tại siêu việt của cái thế giới bên kia (de ce qui est au-dela), nó bao hàm cả vận mệnh, cả cuộc sống của con người, trong đó có liên quan đến sứ mệnh của dân tộc, của lịch sử. Mỗi bức tranh của Cù Nguyễn là một thế giới hình trạng riêng biệt (forme) từ đường nét đến màu sắc... "
Nguồn: Từ Hoài Tấn [ Trích đoạn. Xem tranh Cù Nguyễn. Khổng Đức ( Đinh Tấn Dung ) ].
NHỮNG CUỘC TRIỂN LÃM CHUNG VÀ RIÊNG CỦA HỌA SĨ CÙ NGUYỄN.
NHỮNG KỲ TRIỂN LÃM TRONG QUÁ TRÌNH HOẠT ĐỘNG CỦA HỌA SĨ CÙ NGUYỄN.
1961. Đoạt
huy chương Vàng. Hội họa Mùa Xuân do Văn Hóa Vụ tổ chức.
1964. Đoạt
Huy Chương Đồng. Hội họa Mùa Xuân do Văn Hóa Vụ tổ chức.
1964. Triển
lãm tranh sơn dầu chung với họa sĩ Âu như Thuy. Tại Phòng Thông Tin Đô Thành.
1966. Triển
lãm riêng 25 tác phẩm tranh sơn dầu.
1967. Triển
lãm riêng. 30 bức tranh sơn dầu.
1969. Triển
lãm chung với Mai Chửng. Tranh sơn dầu và điêu khắc. Tại Galerie Continental.
1971. Triển
lãm chung với họa sĩ Nguyễn Trung. Tranh khắc gỗ và sơn dầu. Tại Galerie
Continental.
1973. Triển
lãm tập thể cùng với 15 thành viên Hội Họa Sĩ Trẻ.
197… Triển
Lãm Hội Họa và điêu khắc. Gồm 10 thành viên. Hội Họa sĩ Trẻ tổ chức. Do
Goetheinstitut bảo trợ.
1991. Vào
tháng 8. Triển lãm riêng. Tại 133. Hai Bà Trưng. Quận I.
1991. Triển
lãm chung với 14 họa sĩ khác. Do Hội Nhà Báo tổ chức.
2011. Triển
lãm chung tại phòng tranh Tự Do. Số 53 Hồ tùng Mậu. Phường bến Nghé. Quận 1.
2012. Triển
lãm riêng. ” Hướng Tới Tương Lai ”. Gồm 40 bức tranh sơn dầu. Tại Hội Mỹ Thuật
Thành Phố.
Nhìn vào bảng quá trình hoạt động. Cho thấy trước năm 1975, họa sĩ Cù Nguyễn sinh họat chuyên môn khá đều đặn. Nhưng sau 1975 chuyện này có phần hạn chế thấy rõ. Một điều đáng tiếc nhưng biết nói sao cho vừa. Khi mà trách nhiệm gia đình không thể buông bỏ... và cuộc sống luôn vậy " Tre già, măng moc " quy luật muôn đời....
Cauminhngoc.
21/12/2019.
